بررسی آلودگی استافیلوکوکوس اورئوس و تخم انگل

 در غذاهای آماده به مصرف در اسلامشهر  

زهرا محمودپور، الهام اسدی^*، مریم قانع

گروه زیست شناسی،واحد اسلامشهر،دانشگاه آزاد اسلامی،اسلامشهر،ایران

چکیده

سابقه‌ و هدف: غذاهای آماده به جهت ماهیت و روش فرآوری درمعرض انواع پاتوژن­های خطرناک هم­چون استافیلوکوکوس اورئوس و انگل­ها قرار دارند که می­توانند سلامت عمومی جامعه را با مخاطرات جدی مواجه سازند. لذا در تحقیق حاضر به بررسی 2 نوع غذا ازلحاظ آلودگی به استافیلوکوکوس اورئوس و تخم انگل پرداختیم.

مواد و روش‌ها: 40 نمونه سالاد کاهو و40 نمونه سالاد ماکارونی، از مراکز عرضه این دسته محصول­ها در 5 منطقه از مناطق 6 گانه اسلامشهر تهیه گردید. منطقه 6 به­جهت این که در خارج از محدوده شهرداری قرار داشت در این تحقیق لحاظ نگردید. تعداد نمونه‌ها براساس فرمول کوکران محاسبه گردید و مقدار خطا (d )، 05/0 در نظر گرفته شد. سلامت ظاهری نمونه‌ها نیز از لحاظ بهداشتی بررسی شد و سپس نمونه‌ها به­جهت عدم ایجاد آلوده شدن ثانویه احتمالی، بلافاصله در جعبه یخ و مجاورت یخ خشک در دمای 8-4 درجه سانتی­گراد به محیط آزمایشگاه میکروبیولوژی منتقل شدند و طبق دستوالعمل سازمان ملی استاندارد ایران به شماره­های 3 -6، 680 و 10082 (به­ترتیب) از لحاظ آلودگی به استافیلوکوکوس اورئوس و تخم انگل مورد بررسی قرار گرفتند. یافته­های این تحقیق با استفاده از نرم­افزار SPSS، به­صورت میانگین خطای استاندارد استاندارد محاسبه گردید و بین مناطق مختلف با استفاده از آنالیز واریانس یک طرفه مقایسه به­عمل آمد.

یافته‌ها: مجموعه نمونه‌ها ازلحاظ آلودگی به استافیلوکوکوس اورئوس در محدوده مجاز اعلام شده توسط سازمان ملی استاندارد قرار داشتند. هم­چنین،نمونه­های مورد بررسی از لحاظ آلودگی به تخم انگل منفی بودند و در مقایسه میانگین­ها بین مناطق مختلف، اختلاف معنی­دار مشاهده نگردید (05/0P> ).

نتیجه‌گیری: نتایج ما حاکی از روندی یکسان در تهیه و عرضه محصول های مذکور در مناطق تحت بررسی است و مصرف این دو نوع ماده غذایی خطر بالقوه­ای برای مصرف­کنندگان نداشته و بنابراین، با تأکید بر همکاری بخش­های مختلف فعال در زمینه حفظ سلامت غذایی از جمله سازمان­های نظارتی و آموزشی و نیز با اقبال و عزم عمومی افراد شاغل در حیطه مواد غذایی می­توان به مدیریت کارآمدی در کاهش چشم­گیر بیماری­های غذا زاد و درنتیجه افزایش سلامت عمومی در این زمینه دست یافت.

واژه­های کلیدی: آلودگی،استافیلوکوکوس اورئوس. انگل. غذا،.IAU science

بیماری ناشی از غذای 1 از 6 آمریکایی است که، که نتیجه آن تخمین 128000 بستری در بیمارستان و 3000 مرگ است (3). البته عوامل مختلفی در بروز علائم و شدت مسمومیت غذایی مؤثر هستند که ازآن جمله می­توان به ضعف سیستم ایمنی بدن و افزایش سن اشاره داشت (4). اقدام­های بهداشتی ضعیف در کارخانه­های فرآوری مواد غذایی ممکن است منجر به آلودگی محصول­های غذایی به عوامل بیماری­زا شودو این به معنای یک خطر جدی برای سلامتی مصرف کنندگان است (5). نکته قابل‌تأمل دیگر این است که اغلب موارد بیماری‌های با منشاء غذایی گزارش نمی‌گردند و بنابراین گزارش دقیقی از میزان ابتلا به آن‌ها به‌ویژه در ممالک در حال‌ توسعه در دست نیست. در کشورهای درحال‌توسعه به­دلیل شرایط به­نسبت نامناسبی که در روند تهیه و نگهداری و توزیع این دسته از محصول­ها وجود دارد، این قبیل بیماری‌ها آمار بسیار بالاتری را به­خود اختصاص داده­اند (6،7). برخی از باکتری­ها می­توانند در محیط طبیعی وجود داشته باشند، اما بسیاری دیگر به­دلیل شرایط نامناسب بهداشتی در هنگام پردازش و نگهداری وارد زنجیره غذایی می­شوند. علاوه­بر این، از بین بردن کامل عوامل بیماری­زا از محیط­های پردازش غذا کار دشواری است.چرا که باکتری‌ها، با بیش­ترین موارد بیماری‌زایی در میان پاتوژن­ها، قادرند به سطوح تماس مواد غذایی متصل شده و بیوفیلم تشکیل دهند، به­طوری­که حتی پس از تمیز کردن و ضدعفونی نیز زنده بمانند (8،9). استافیلوکوکوس اورئوس یکی از مهم­ترین عوامل باکتریایی است که باعث ایجاد بیماری­های ناشی از غذا در انسان می­شود. این کوکسی گرم مثبت و بی‌هوازی اختیاری، به شکل خوشه‌ای در زیر میکروسکوپ قابل‌رؤیت بوده و انواعی از توکسین­های مؤثر بر روده به نام انتروتوکسین تولید و ترشح می‌نماید که سبب ایجاد مسمومیت غذایی می‌گردد. توانایی تشکیل بیوفیلم­ها به S. aureus اجازه می­دهد تا در محیط­هایی مانند سطوح صنایع غذایی زنده بماند و موجب آلودگی مواد غذایی گردد (8). انسان­ها حاملین بدون علامت انتروتوکسیژنیک S. aureus در بینی، گلو و پوست هستند و لذا، تهیه­کنندگان غذا می­توانند منبع مهمی برای آلودگی مواد غذایی باشند. (10)

هم­چنین لازم­به ذکر است که این باکتری، در شرایط خاص هم­چون استرس، بیماری‌های ویروسی، آسیب‌های بافتی، عفونت و هر عاملی که باعث ضعف در سیستم ایمنی بدن شود، قادر است باعث ایجاد بیماری‌هایی هم­چون سندروم فلسی‌شدن پوست، مسمومیت‌های غذایی، عفونت دستگاه ادراری تناسلی و استئومیلیت، مننژیت، پنومونی و حتی بیماری‌های خود ایمنی شود که بر اهمیت بررسی آلودگی آن می­افزاید (15-11).

بیماری¬های انگلی را هم می¬توان از جمله شایع¬ترین بیماری¬های موجود در کره زمین دانست (16). شیوع انگل­های خاص در منابع غذایی بین کشورها و مناطق متفاوت است. یکی از مهم­ترین عوامل تأثیرگذار در شیوع عفونت­های انگلی در جمعیت، عادت و محبوبیت سنتی خوردن غذاهای خام یا ناپخته است.غذاهای آماده و  سبزیجات خام نیز به­جهت ماهیت و روش فرآوری ریسک بالایی جهت آلودگی انگلی دارند (17). این بیماری­ها هم یکی از مشکلات مهم بهداشتی و از موانع پیشرفت و توسعه اقتصادی در اغلب کشورهای درحال‌ توسعه هستند و مقابله با آن‌ها همواره بخش مهمی از برنامه¬ریزی¬های ملی دولت ها بوده است.

برخی از بیماری¬های انگلی به­خصوص انگل¬های دستگاه گوارش که از طریق خاک، آب و یا مواد غذایی نظیر سبزیجات به انسان سرایت می¬کنند، هنوز به‌عنوان مهم¬ترین مشکلات بهداشتی و اقتصادی در اغلب نقاط دنیا مطرح هستند. مصرف سبزیجات خام به­علت سطح متخلخل آن‌ها که موجب چسبیدن وزنده‌مانی عوامل بیماری¬زا می¬شود، نقش مهمی را در انتقال طیف وسیعی از انگل¬ها و انواع بیماری­های عفونی ایفا می­کنند. هم­چنین، یکی از موارد مخاطره­آمیز جهت ایجاد آلودگی انگلی غذایی، سلامت و نیز رعایت استانداردهای بهداشتی افراد شاغل در مراکز تهیه تهیه و توزیع آن­ها است. لازم­به ذکر است که خوردن سبزیجات خام و نیمه پخته به­همراه غذا مانند انواع سالاد در فرهنگ ما ایرانیان جایگاه ویژه¬ای دارد و ضمن تأمین درصد قابل‌توجهی از ویتامین¬ها و مواد ضروری برای بدن، همواره احتمال خطر آلوده نمودن افراد را به انگل روده¬ای در بردارد (18). افزایش تقاضا، روش‌های جهانی حمل‌ونقل غذا به‌خصوص سبزیجات و انواع سالادها احتمال آلودگی سطحی و زنده‌مانی مراحل انتقالی انگل¬های پاتوژن به انسان را افزایش می¬دهد (19). شایان‌ ذکر است که با افزایش تمایل مردم به این دسته از محصول­ها و ازدیاد بی‌رویه مراکز عرضه آن‌ها و هم­چنین اهمیت سلامت عمومی، بررسی شیوع عوامل پاتوژن در غذاهای آماده مصرف ضروری است و اطمینان از سلامت این دسته از غذاها، باید در اولویت قرار داشته باشد (20).

تحقیق حاضر در سطح شهرستان اسلامشهر، به‌منظور بررسی میزان سلامت 2 نوع غذای آماده (سالاد کاهو و ماکارونی)، ازلحاظ آلودگی به باکتری استافیلوکوکوس اورئوس و هم­چنین تخم انگل صورت گرفت تا ضمن بررسی میزان سلامت این غذاها مبنایی جهت سنجش اقدامات مداخله­ای انجام شده قرار بگیرد.

مواد و روش کار

نمونه­برداری

در این مطالعه توصیفی -مقطعی، 40نمونه سالاد کاهو و 40 نمونه سالاد ماکارونی در فصل تابستان از مناطق مختلف شهرستان اسلامشهر (منطقه 1 و 2 و 3 و 4 و 6) به‌طور تصادفی مورد آزمایش قرار گرفت. تعداد نمونه‌ها با استفاده از فرمول کوکران با توجه­به جامعه آماری موردمطالعه محاسبه گردید. منطقه 5 به­دلیل آن‌که خارج از محدوده شهری قرار دارد، در این تحقیق لحاظ نگردید. سلامت ظاهری نمونه­ها در هنگام تهیه بررسی گردید و در شرایط استریل به آزمایشگاه میکروبیولوژی منتقل گردیدند.

بررسی آلودگی استافیلوکوکوس اورئوس

نمونه­ها در شرایط استریل آزمایشگاه، جهت بررسی آلودگی به باکتری استافیلوکوکوس اورئوس طبق استاندارد ملی ایران به شماره­های 3 -6806 تحت بررسی قرار گرفتند. جهت جستجوی استافیلوکوکوس ارئوس ، ابتدا 10گرم نمونه را در 90 میلی­لیتر محلول استریل رینگر هموژنیزه کرده و سپس 1 میلی­لیتر از آن را به 10 میلی­لیتر محیط کشت TSB و سیترات سدیم انتقال داده و به­مدت 24 ساعت در دمای 37 درجه سانتی­گراد انکوبه گردید. پس از طی مدت مذکور، 1 سی­سی از آن را بر روی محیط کشت برد پارکر حاوی امولسیون زرده تخم مرغ (محصول شرکت مرک- آلمان) کشت خطی داده و پلیت­ها به­مدت 24 تا 48 ساعت دردمای 37 درجه سانتی- گراد انکوبه گردیدند. جهت تأیید کلنی­های مشکوک آزمون کواگولاز توسط پلاسمای خرگوش یا انسان انجام گردید. هم­چنین تست­های بیوشیمیایی تأییدی کاتالاز و DNase نیز انجام پذیرفت.

بررسی آلودگی تخم انگل

در این تحقیق جهت بررسی تخم انگل بر طبق دستورالعمل سازمان ملی استاندارد به شماره 10082 عمل گردید. بدین لحاظ تخم انگل 10 گرم از نمونه در 1000 سی­سی محلول رینگر استریل هموژنیزه کرده، در این مرحله ظرف حاوی محتویات حاصل را به­مدت 45 دقیقه ساکن قرار داده تا تخم انگل­ها رسوب نمایند .پس از ترسیب، با عبور محتویات از صافی ذرات درشت آن جداسازی شد.کاغذ صافی نیز در محلول حاصل به­مدت 80 دقیقه غوطه­ور شده و با استفاده از شیکر هم زده شد.در مرحله بعد کاغذ صافی را جدا کرده و مایع حاصل در بشر ریخته شد و اجازه 4-3 ساعت ترسیب داده شد و سپس محلول رویی دور ریخته شد تا حجم حاصل به 500 سی­سی برسد. در مرحله بعد برای هر بشر 4 لوله سانتریفوژ در نظر گرفته می­شود. داخل هر لوله 10 سی­سی مایع انتهایی بشر ریخته و به­مدت 3 دقیقه تحت عمل سانتریفوژ با دور 2000 قرار می­گیرد. پس از اتمام سانتریفوژ، 4 لوله برای هر نمونه به یک لوله تبدیل شد و سپس توسط آب مقطر به حجم 10 سی­سی رسانیده و مجدد تحت عمل سانتریفوژ قرار گرفت. سپس رسوب حاصل از سانتریفوژ و هم از مایع سطح لوله بر روی لام قرار داده شد و با افزودن 3-2 قطره محلول لوگول، آن در زیر میکروسکوپ از لحاظ آلودگی با تخم انگل بررسی شد. یافته­های مربوط به هر منطقه شهری با استفاده از نـرم­افـزار) SPSS) Statistical Package for the Social Sciences به­صورت میانگین خطای استاندارد محاسبه گردید و بین میانگین مناطق مختلف با استفاده از آنالیز واریانس یک طرفه مقایسه به­عمل آمد.

یافته­ها

نتایج بررسی­های این تحقیق بر روی 40 نمونه سالاد کاهو و 40 نمونه سالاد ماکارونی از لحاظ آلودگی به باکتری استافیلوکوکوس اورئوس و نیز تخم انگل در 5 منطقه شهرستان اسلامشهر که در فصل تابستان انجام پذیرفت، دال بر قرار داشتن نمونه­های مذکوراز لحاظ آلودگی به استافیلوکوکوس اورئوس و تخم انگل در محدوده مجاز و سلامت اعلام شده توسط سازمان ملی استاندارد ایران بود. این نتایج درجداول 1 و 2 نشان داده شده است.

جدول 1- میزان آلودگی به باکتری استافیلوکوکوس اورئوس و تخم انگل در سالاد کاهو در منطقه 1و2 و 3و4 و 6 اسلامشهر در تابستان1399را نشان داده است و نتایج به­صورت میانگین خطای استاندارد بیان شده است.

جدول 2- میزان آلودگی به باکتری استافیلوکوکوس اورئوس و تخم انگل در سالاد ماکارونی در منطقه 1و2 و 3و4 و 6 اسلامشهر در تابستان1399 نشان داده شده است و نتایج به­صورت میانگین خطای استاندارد نشان داده شده است.

بحث

 غذاها به­ویژه غذاهای آماده در معرض بی­شماری از پاتوژن­ها از جمله عوامل پرخطری هم­چون استافیلوکوکوس اورئوس و هم­چنین تخم انگل قرار دارند و عوامل متعددی هم­چون استفاده از نیروی انسانی و هم­چنین محتوا و روش فرآوری، موجب در معرض قرار گرفتن آن­ها با پاتوژن­ها از جمله عوامل پرخطری هم­چون استافیلوکوکوس اورئوس و تخم انگل­ها می­گردد که از راه‌های مختلف از جمله سبزیجات آلوده به مدفوع، ظـروف و وسایل آلوده و هم­چنین تماس افراد آلـوده به انسان سرایت می­کنند. بیماری­های انگلی که از جمله مهم¬ترین مشکلات بهداشتی بسیاری از جوامع هستند، مصرف سبزیجات خام یکی از راه¬های مهم ایجاد آلودگی انگلی دستگاه گوارش انسان است (21).

در این مطالعه 40 نمونه سالاد کاهو و 40 نمونه سالاد ماکارونی مورد مصـرف در شهرستان اسلامشهر از لحاظ آلودگی به اسـتافیلوکوکوس اورئـوس و تخم انگل، مورد بررسی قـرار گرفت. به­دلیل آن­که این بررسی در فصل تابستان و هم­زمان با شیوع ویروس کرونا صورت گرفته، در توجیح و شرح عوامل دخیل در نتایج به­دست آمده، باید به شرایط بهداشتی رایج در این دوران توجه شود.

کاهو به جهت ماهیتش امکان آلودگی انگلی بالایی دارد. سالاد کاهو که امروزه به­طور گسترده¬ای در کنار سایر غذاهای مصرفی، مورد استفاده قرار می¬گیرد واز آنجا که هیچ فرآوری دیگری مانند پخت و پز برای غیرفعال کردن عوامل بیماری¬زای بالقوه برای آن وجود ندارد بر خطرهای مصرف این خوراک مفید می­افزاید. حتی در حین خشک کردن، برش زدن و حمل و نقل نیزاحتمال آلودگی آن وجود دارد. سالاد ماکارونی نیز به­طور کامل پخته نمی¬شود و گاهی در این مناطق با با بهره­گیری از نیروی انسانی و از طریق دست مخلوط می-شود که به طور قطع می¬تواند به آلودگی استافیلوکوکوس اورئوس و تخم انگل کمک کند (22). از طرفی هم در بسیاری از مراکز تهیه این دسته محصول­ها، با عدم رعایت اصول بهداشتی و هم­چنین کمبود نظارت سازمان‌های ذی‌ربط مواجه هستیم و حتی تهیه بعضی از آن‌ها در مراکز فاقد مجوز صورت می‌گیرد.

نتایج بررسی­های تعیین آلودگی مواد غذایی از لحاظ آلودگی به استافیلوکوکوس اورئوس، مقادیر متفاوت آلودگی از صفر تا 100 را نشان می­هد. به­عنوان مثال در بررسی که توسط تیمی که به سرپرستی Tajbakhsh بر روی سالادهای الویه شهرکرد انجام گرفت، 4/44 درصد سالادهای الویه که به طریقه سنتی تهیه‌شده بودند، آلوده به استافیلوکوکوس اورئوس بودند. وی میزان بالای آلودگی محصول فوق را به­علت استفاده از نیروی انسانی بدون رعایت ضوابط بهداشتی در تهیه و بسته‌بندی این محصول و نیز شرایط نگهداری غیراصولی مواد اولیه این غذا قبل از تهیه آن دانست (23). هم­چنین در تحقیقی که توسط Kaseb و همکاران در سال 1392 بر روی 50 نمونه سالاد الویه در شهر یزد انجام گرفت، 20 درصد سالادهای الویه مورد آزمایش به باکتری مذکور آلودگی داشتند و به اصول رعایت موازین بهداشتی در فرآیند تهیه به­عنوان رل کلیدی در کنترل آلودگی اشاره گردیده است. میزان آلودگی غذاهای آماده مصرف عرضه شده در شهر مشهد به استافیلوکوکوس اورئوس کواگولاز مثبت را نیز مورد بررسی قرار دادند. آنها بیان کردند با توجه­به روش تهیه غذاهای آماده مصرف و دستکاری آن به­وسیله انسان، امکان انتقال این باکتری به آن وجود دارد. در این مطالعه تعداد ۱۱۰ نمونه از غذاهای آماده مصرف شامل انواع ساندویچ¬های سرد و گرم عرضه شده در شهر مشهد به­طور تصادفی جمع¬آوری گردید و از بابت آلودگی به استافیلوکوکوس اورئوس کواگولاز مثبت مورد ارزیابی قرار گرفت. در این مطالعه از ۱۱۰ نمونه ارسالی به آزمایشگاه ۵۴ نمونه آلوده به این میکروارگانیسم تشخیص داده شد (24). بر طبق نتایج تحقیق حاضر، کلیه 80 نمونه ماده غذایی مورد بررسی، از لحاظ آلودگی به استافیلوکوکوس اورئوس علی­رغم آلوده بودن در محدوده مجاز اعلام شده توسط سازمان ملی استاندارد ایران قرار داشتند و لذا مصرف آن­ها تنها می­تواند جهت سالمندان و یا افراد دچار ضعف سیستم ایمنی مخاطره­آمیز باشد و برای سایرین خالی از اشکال خواهد بود. مطالعه­های انجام پذیرفته گوناگون در مورد آلودگی افراد به استافیلوکوکوس اورئوس،نشان­دهنده آلودگی 50 درصدی افراد به این کوکسی است و لذا افراد شاغل در چنین مراکزی می­توانند از طریق دست­های آلوده، سرفه یا آب دهان باعث آلودگی این محصول­ها شوند (25). با توجه­به نتایج به­دست آمده توسط تحقیق حاضر و مقایسه آن با پزوهش­های فوق­الذکر و در نظر گرفتن عوامل آلاینده می¬توان نتیجه¬گیری کردند که رعایت قوانین بهداشتی و میزان آگاهی تولیدکنندگان و کارگران شاغل در این مراکز، به میزان چشم­گیری در کاهش مسمومیت¬ها و بیماری¬های ناشی از این میکروارگانیسم¬ها تا حدی که در حد مجاز اعلام شده توسط سازمان ملی استاندارد ایران قرار بگیرند، مؤثر واقع گرددیده و نیز اختلاف نتایج می­تواند به­دلیل شرایط منطقه مورد مطالعه، تعداد و نوع نمونه­ها و فصل بررسی و روش­ها و میزان رعایت و بکارگیری روش­های استاندارد بهداشتی و .... باشد.

لازم­به ذکر است که در بررسی­های انجام شده بر روی سبزیجات، اغلب، شست و شو و ضدعفونی نمونه­ها، مطابق روش­های استاندارد نبوده است وحتی بیش­تر گزارش­ها بر روی سبزیجاتی که فرآیند شست و شو را طی نکرده­اند صورت پذیرفته است.

گزارش­های متعددی هم در مورد آلودگی انگلی غذاها و سبزیجات انجام پذیرفته است.به­طوری­که در یک بررسی که در مورد شیوع آلودگی سبزیجات مصرفی به انگل¬های روده¬ای در شهرستان شهرکرد انجام گرفته، در مجموع 304 نمونه سبزی شامل جعفری، نعناع، پیازچه، ریحان، گشنیز، شوید، تره، تره‌شاهی، ترخون، تربچه و خرفه از بازار سبزیجات خریداری شد. نتایج حاصله نشان داد: 6/32% از نمونه‌های نشسته، آلوده به انگل‌های روده‌ای بودند، اما تنها 3/1% از نمونه‌هایی که به طریق سنتی شسته شده بودند، آلوده بودند و هیچ­یک از نمونه‌های شسته شده به روش استاندارد، آلوده به انگل نبودند (26). هم­چنین، در تحقیقی که توسط zamini و همکاران در شهر سنندج انجام شد، از مجموع 360 نمونه سبزی مصرفی از مناطق شمال و جنوب و شرق و غرب و مرکز شهر سنندج، 3/16 درصد از سبزیجات، آلوده به انواع انگل‌ها بودند. در تحقیقی که بر روی سبزی‌های بسته‌بندی‌شده آماده مصرف در سطح شهر تهران انجام گرفت، حاکی از آلودگی انگلی 5/8 درصدی آن‌ها بود (27). نیز در تحقیقی که توسط Kheirandish در سال 2014 در مناطق غرب ایران جهت آلودگی انگلی در مراکز تهیه غذا از جمله فست­فودها صورت گرفت، وی به نقش پر اهمیت آموزش و نظارت بازرسین بهداشت در کاهش آلودگی اذعان نموده است (28). در مطالعه حاضر نتایج بررسی آلودگی انگلی نمونه­های ما منفی بود. لذا واضح است که تفاوت بین درصد آلودگی­ها در گزارش­های مختلف، مؤید تأثیر بسزای رعایت موازین بهداشتی در مسیر تهیه و عرضه این دسته محصول­ها است. همان­طور که گفته شد، در تهیه محصول­های فوق­الذکر امکان آلودگی ثانویه توسط انسان­ها و کارگرانی که در حین تهیه و آماده­سازی می­توانند آن­ها را به آلوده سازند وجود دارد. لازم­به ذکر است که بین میانگین میزان آلودگی فرآورده‌های مختلف (سالاد کاهو و سالاد ماکارونی) بین منطق مختلف، اختلاف معنی‌داری وجود نداشت (05/0<P). لذا منطقی است که رعایت موازین بهداشتی در طی فرآیند آماده­سازی غذاها هم­چون روش­های استاندارد ضدعفونی سبزیجات و نیز در مورد غذاها زمان مناسب حرارت­دهی و یا در مورد رعایت بهداشت فردی، شست­و شوی مکرر دست­ها و استفاده از دستکش و ماسک (عواملی که در دوران پاندمی کرونا) توصیه شدند و درنتیجه بر کنترل عوامل آلوده کننده غذاها نیز مؤثر بوده است) می­تواند تا حد زیادی از انتقال این باکتری و نیز تخم انگل جلوگیری نماید لذا، نظر به این­که عدم آگاهی و عدم رعایت اصول اولیه بهداشتی می­تواند مهم­ترین دلیل این آلودگی­ها بوده و سلامت و بهداشت عمومی را به مخاطره اندازد. نتایج این تحقیق درکنار سایر پژوهش­ها در این زمینه نشان­دهنده سهم پررنگ آموزش افراد شاغل در زمینه عملکرد صحیح مسائل بهداشتی، نیز کنترل عوامل پاتوژن را در کنار نظارت صحیح در مرحله تهیه، حمل و نقل، نگهداری و عرضه را مشخص می­سازد.

نتیجه­گیری

مجموع نتایج این تحقیق حاکی از این است که تولید تمام محصول­های مورد مطالعه در این مناطق شهری از روند مشخص و یکسانی برخوردار هستند و نیز این دو نوع ماده غذایی خطر بالقوه­ای برای مصرف­کنندگان نداشته و با تأکید بر همکاری بخش­های مختلف فعال در زمینه حفظ سلامت غذایی از جمله سازمان­های نظارتی و آموزشی و نیز اقبال و عزم عمومی افراد شاغل در حیطه مواد غذایی می­توان به مدیریت کارآمدی در کاهش چشم­گیر بیماری­های غذا زاد و حفظ سلامت عمومی در این زمینه دست یافت.

سپاسگزاری

نویسنده از حمایت های دانشگاه آزاد اسلامی –واحد اسلامشهر در انجام پژوهش حاضر قدردانی می نماید.